De School als Stam: Een Antropologische Blik op Cultuurverandering

A: Als we het hebben over organisatiecultuur op scholen, dan is er een best interessante invalshoek: kijk ernaar als een antropoloog naar een stam, of een 'tribe'.

B: Een school als stam? Dat klinkt... onverwacht. Wat bedoel je precies met die antropologische blik?

A: Nou, zie het zo: elke school heeft zijn eigen unieke verhalen, zijn rituelen, bepaalde rollen die mensen innemen, en symbolen. Net zoals een stam dat heeft. Het is een groep mensen die samenleeft en -werkt, met een eigen, vaak onbewuste, manier van doen.

B: Dus je zegt, als je echt iets wilt veranderen, dan moet je die diepere culturele laag aanpakken, niet alleen regels of structuren?

A: Precies! Verandering lukt pas echt als die hele 'tribe' samen nieuwe betekenis geeft aan wat ze doen. Het gaat niet om nieuwe voorschriften, maar om het collectief herdefiniëren van hun cultuur. Denk aan de Julianaschool, die zit nu midden in zo'n transitie.

B: De Julianaschool... was dat niet een school waar lang heel top-down gewerkt werd? Waar de directie de beslissingen nam en het team uitvoerde?

A: Inderdaad. Ouders stonden er dan ook meer naast. De overtuiging was vaak: 'wij zijn de professionals'. Dat bood veiligheid, maar beperkte ook open samenwerking. Nu zie je een beweging naar meer eigenaarschap en partnerschap.

B: En dat voelt het team waarschijnlijk anders. Maar zo'n transitie gaat nooit zonder slag of stoot, toch? Er zullen vast van die 'onderstromen' zijn.

A: Absoluut. Zoals in elke stam worden oude verhalen meegedragen. Bij de Julianaschool hoorde ik dingen als: 'de directie koos altijd de kant van de ouders'. Die oude overtuigingen sturen het gedrag nog steeds, ook al zie je ze niet direct. Het zijn de onzichtbare krachten die soms dwarszitten.

A: Als we die school als stam zien, wie zijn dan de sleutelfiguren? Want in elke stam heb je toch specifieke rollen, van de leider tot de wijzen?

B: Zeker, en die zijn heel herkenbaar. De schoolleider is dan de Chief, die de koers bewaakt. En daaronder heb je de Subchiefs, denk aan IB'ers of coördinatoren, die de visie naar de dagelijkse praktijk vertalen.

A: Dat klinkt logisch. En hoe zit het met de verbinders, de mensen die het 'samen-gevoel' versterken?

B: Dat zijn de Verzamelaars. Maar wat ik interessant vind, zijn de Jagers en Magiërs, de vernieuwers, de kritische denkers. Zij zien vaak mogelijkheden, maar krijgen soms nog te weinig ruimte. En dan de Elders, de ervaren collega's... die bieden stabiliteit, maar kunnen ook vasthouden aan gewoonten.

A: Die spanning voel je dan waarschijnlijk in die transitie van hiërarchie naar meer gedeelde verantwoordelijkheid, toch? Dat je ziet: mensen willen wel, maar oude patronen zijn sterk.

B: Precies. En dat zie je ook terug in de rituelen. Neem nu dat startgesprek met leerlingen, dat is zo'n krachtig, positief ritueel dat eigenaarschap en persoonlijke ontwikkeling benadrukt.

A: Maar er zijn ook die oude gewoontes, zoals het reactieve oudercontact, die moeilijk te doorbreken zijn. Als die verhalen niet benoemd worden, blijven ze onderhuids doorwerken.

B: Daarom zijn symbolen zo belangrijk. De kernwaarden, maar ook die driehoek: ouder-school-kind. Dat is een symbool dat je actief moet maken om die gedeelde verantwoordelijkheid écht vorm te geven. Want daarin zie je die hele spanning van de transitie terug.

A: Oké, we zien de Julianaschool als 'tribe' in transitie. Maar hoe stuur je die cultuurverandering dan? Regels alleen werken niet.

B: Nee, enkel regels niet. Het zijn 'tribale interventies': kleine, betekenisvolle stappen die laten zien: zo doen wij dit. Concrete voorbeelden?

A: Jazeker. 'Kampvuurgesprekken' voor open dialoog, 'Overgangsrituelen' op studiedagen om los te laten en te verbinden. Plus 'Verhalen delen' van succes en 'Rollen rouleren' voor eigenaarschap.

B: Dat klinkt concreet. Reflectiemomenten zijn dan om die diepgewortelde overtuigingen te bespreken?

A: Inderdaad. En de 'driehoek' – ouder, school, kind – consequent zichtbaar maken in alles. Dat maakt het een écht gedeeld beeld.

B: Dus al die stappen, van gesprekken tot symbolen... dat beïnvloedt alle school domeinen?

A: Absoluut! Cultuur, structuur, visie, resultaten. Het bouwt aan vertrouwen en eigenaarschap. Cruciaal hierin: voorbeeldgedrag van de schoolleider.